De Regie der Gebouwen, de vastgoedbeheerder van de federale staat, heeft het consortium Hortus Conclusus aangesteld voor het ontwerp, de bouw, de financiering en het onderhoud van de nieuwe gevangenis in Antwerpen. De Regie der Gebouwen en de FOD Justitie streven naar een innoverend ruimtelijk model dat aansluit bij de hedendaagse ambities op vlak van detentie, alsook op een maximale integratie in de omgeving, zowel op ruimtelijk als ecologisch vlak.
De nieuwe gevangenis in Antwerpen wordt gerealiseerd in uitvoering van het “Masterplan voor een detentie en internering in humane omstandigheden” en zal de huidige gevangenis in Antwerpen aan de Begijnenstraat, die verouderd is, vervangen.
Het zal een arresthuis zijn (voor personen die nog niet veroordeeld zijn en in voorlopige hechtenis zitten) en plaats bieden aan 440 gedetineerden. Er is 1 entiteit voorzien voor 330 mannen, 1 entiteit voor 66 vrouwen en 1 entiteit met een medisch centrum en een psychiatrische afdeling voor 44 personen.
De gevangenis zal gebouwd worden naast het eco-effectief, watergebonden bedrijventerrein Blue Gate Antwerp (Petroleum-Zuid) en de technische campus, in de directe nabijheid van het nieuwe justitiepaleis in Antwerpen. Het terrrein voor de gevangenis heeft een driehoekige vorm en is ongeveer 7 hectare groot.
Hootsmans architectuurbureau, ARCH & TECO, Bureau Bas Smets en Ingenium staan in voor het ontwerp, Jan De Nul, EEG en Envisan voor de bouw en sanering, en Jan De Nul, EEG en Facilicom Facility Solutions voor het onderhoud. De ambitie van het winnende project is om het leven in de gevangenis zoveel mogelijk overeen te laten komen met de ‘normaliteit’ van het leven in de buitenwereld, om zo een betere kans te hebben op een succesvolle herintegratie. Hiervoor is een nieuwe gevangenistypologie ontwikkeld, die inspeelt op de wens voor een humane detentie. De nieuwe gevangenis wordt gerealiseerd tegen 2025 naast het bedrijventerrein Blue Gate Antwerp, dichtbij het justitiepaleis.
Concept van de gevangenis
De naam van het consortium – Hortus Conclusus – verwijst naar het concept van de gevangenis. De ‘Hortus conclusus’ is traditioneel een omsloten binnentuin die een veilige en groene oase vormt, afgeschermd van de oncontroleerbare buitenwereld. Voor de nieuwe gevangenis is het de bedoeling om van een ‘ommuurde tuin’ naar een ‘omtuinde muur’ te gaan. De gevangenis is op die manier geen instituut dat zich afsluit van de buitenwereld, maar haalt daarentegen de buitenwereld naar binnen.
Het resultaat is als het ware een deel van de stad, met gebouwen op menselijke schaal, met pleinen en ‘straten’, bomen en planten. Gedetineerden wandelen door de buitenlucht van activiteit naar activiteit. De buitenruimte wordt daarbij niet meer gezien als slechts een decoratieve achtergrond, maar als een essentieel onderdeel van het dagelijkse leven. Het terrein van het woongedeelte is ook met 4 meter verhoogd ten opzichte van het oorspronkelijk maaiveld, zodat de gevangenismuur die de ganse site omringt, minder prominent aanwezig is voor de gedetineerden.
Een reeks uitgesproken en specifieke landschappelijke en architectonische elementen worden in stroken van oost naar west over de site verdeeld. Hierdoor ontstaat in deze richting een atmosfeer van rust en continuïteit en is het ontwerp afgestemd op het beeldkwaliteitsplan van Blue Gate Antwerp.
In de richting van noord naar zuid worden daarentegen veranderingen in ervaringen gecreëerd door beplantingen, bestratingen en het gebruik van verschillende materialen en detailleringen voor de gebouwen.
De ecologische voetafdruk wordt beperkt door functioneel en compact te bouwen. Er is door de compacte bouw rijkelijk voorzien in groenzones: zo zijn de wandelpaden rond de verschillende woonunits omzoomd door bomen, is er een voortuin met rijkelijke plantenbegroeiing voorzien, bestaat de parking uit een aangelegd ‘bos’… Er worden ook daktuinen voorzien (logistiek gebouw) en extensieve groendaken. Er wordt zoveel mogelijk gekozen voor inheemse plantensoorten en bomen.
Door het vele groen in het ontwerp ontstaat een groter aaneengesloten groengebied. Dit biedt onder andere mogelijkheden tot uitbreiding van het leefgebied van de aanwezige vogels. Groene zones in de stad bieden bovendien verkoeling bij hittegolven. Het gebruik van veel groen heeft ook een gunstige invloed op de leefbaarheid van de gevangenis voor de gebruikers ervan.
De werken zullen, afhankelijk van het verkrijgen van de nodige vergunningen, in de 2de helft van 2022 starten. Het arresthuis zal ten vroegste in het voorjaar van 2025 ter beschikking gesteld kunnen worden.
Bron: Regie der Gebouwen
