Kerkhoven en begraafplaatsen kunnen een verrassende biodiversiteit bevatten. Tal van bijzondere dieren, planten en paddenstoelen vinden er vandaag een ‘laatste rustplaats’, dankzij de aanwezigheid van specifieke biotopen. In Vlaams-Brabant werd de afgelopen 2 jaar, met financiële steun van de provincie, de biodiversiteit van kerkhoven en begraafplaatsen in kaart gebracht en werden enkele acties ondernomen voor het creëren van draagvlak en behoud van deze natuurwaarden.
Dankzij een traditioneel beheer van voortdurende dynamiek, het schoffelen van grind- en zandbodems, het uitblijven van bemesting en het gebruik van kalkrijk cement voor het voegen van muurtjes, ontstonden op kerkhoven en begraafplaatsen mettertijd heel specifieke biotopen. Er leven dan ook heel wat bijzondere soorten.
Verschillende wilde planten die in het verleden in onze akkers en 'vergeten' rommelige hoekjes voorkwamen, zijn vandaag te vinden op kerkhoven. De zaden bleven van op het boerenland kleven aan de schoenen van de dorpelingen, en belandden zo tijdens een bezoek op het kerkhof. Dankzij het regelmatig schoffelen vonden ze er een geschikt biotoop met omgewerkte grond. Verschillende van deze akkerplanten komen in België bijna alleen nog voor op een aantal kerkhoven, als laatste rustplaats in een totaal veranderd landschap. Enkele voorbeelden hiervan zijn heelbeen, handjesereprijs, gladde ereprijs, dichtbloemige duivenkervel, akkergeelster, ruige klaproos, kleine wolfsmelk, …
Oude, meestal wat vochtige muurtjes, vormen een prachtig biotoop voor muurflora en tal van kleine ongewervelden. Zo vinden we op verschillende kerkhoven muurtjes met steenbreekvaren, muurvaren, tongvaren, muurleeuwenbek, of bijzondere soorten zoals de zwartsteel(varen). Vaak duurt het vele jaren voor zo’n goed ontwikkelde muurvegetatie tot stand komt. Dergelijke oude muurtjes vormen dan ook waardevolle elementen in het landschap.
Voor grondnestelende wilde bijen zijn kerkhoven van groot belang door de aanwezigheid van open, zonbeschenen plaatsen met losse bodem. Zo kunnen op open aardestroken of tussen kasseien honderden tot duizenden nesten gevonden worden.
Verschillende zeldzame planten (ruige leeuwentand, goudhaver, aardbeiganzerik, geel walstro, knolboterbloem, grote tijm, muizenoor, ….) en paddenstoelen (wasplaten, knotszwammen, satijnzwamen,....) komen voor in onbemeste gazons van kerkhoven, waar regelmatig gemaaid wordt mét afvoer van maaisel, waardoor de grasvelden nog verder ‘verschralen’, met andere woorden: voedselarmer en daardoor bloemrijker worden. Het decennialang uitvoeren van eenzelfde beheer heeft ervoor gezorgd dat deze “oude gazons” zo waardevol zijn.
Met een stop op het gebruik van pesticiden wordt gezocht naar alternatieve of nieuwe beheermethoden voor kerkhoven en begraafplaatsen. Daarbij wordt vaak gedacht aan het inzaaien met een (exotische) groenbedekker, intensief manueel wieden of regelmatig gebruik van heet water. Ondoordacht of overmatig gebruik van deze maatregelen kan echter nefast zijn voor de biodiversiteit, bijvoorbeeld door het onopzettelijk verbranden van wilde bijennesten, het verwijderen van zeldzame planten, ...
In kader van het project ‘biodiversiteit op kerkhoven in Vlaams-Brabant’ werden door Natuurpunt Studie de aanwezige natuurwaarden op kerkhoven onderzocht. Vanaf nu kan voor alle 309 kerkhoven en begraafplaatsen in de provincie een handig overzicht van de waarnemingen worden geraadpleegd via www.waarnemingen.be. In overleg met verschillende beheerders werden 15 infoborden opgemaakt die informatie geven over de biodiversiteit en aangepast beheer hiervoor op deze begraafplaatsen. Op de grote stadsbegraafplaats van Leuven werden 10 infoborden geplaatst rond verschillende thema’s: wilde bijen, bloeiende gazons, mossen en paddenstoelen, oude muren, akkerplanten, mossen en korstmossen, broedvogels, muurhagedis en veteraanbomen. Verder werden concrete handvaten voor ecologisch beheer opgesteld. Zo zijn er een aantal algemene principes die voor elke begraafplaats van toepassing zijn. Daarnaast zijn er ook specifieke ingrepen op maat, om rekening te houden met een aantal kwetsbare soorten. Deze werden in beeld gebracht en kan je bekijken op de site Ecopedia, waar je informatiefilmpjes kan vinden over de volgende onderwerpen:
- Biodiversiteit op begraafplaatsen
- Beheer voor wilde bijen op begraafplaatsen
- Beheer voor akkerflora op begraafplaatsen
- Beheer van stenige biotopen op begraafplaatsen
- Beheer voor vroedmeesterpad en muurhagedis op begraafplaatsen
- Beheer van grazige vegetaties op begraafplaatsen
Aangepaste maatregelen voor biodiversiteit op kerkhoven bieden een kans voor het behoud en herstel van aanwezige natuurwaarden en zorgen vaak tegelijk voor een verminderde kost van het traditionele kerkhofbeheer. Als resultaat zijn sommige begraafplaatsen een klein natuurgebied op zich, waar mensen troost zoeken en tot rust komen in de omgeving, en waar ze graag vertoeven.
Bron: Annelies Jacobs & Roosmarijn Steeman (Natuurpunt Studie)
Gerelateerde artikels
