Het Agentschap Onroerend Erfgoed heeft samen met een heleboel partners een onroerenderfgoedrichtplan voor de hoogstamboomgaarden in Haspengouw en Voeren opgemaakt. Een onroerenderfgoedrichtplan is een nieuw instrument om onroerend erfgoed te behouden en te ontwikkelen voor de toekomst. Dit betekent dat alle betrokken organisaties achter deze langetermijnvisie voor de hoogstamboomgaarden in Haspengouw en Voeren staan. Nu kunnen de partners een actieprogramma voor dit erfgoed opstellen.
Bij de opmaak van een onroerenderfgoedrichtplan staan samenwerking en participatie centraal. Met een onroerenderfgoedrichtplan werken partners aan een langetermijnvisie voor het erfgoed. Die visie wordt via een samen opgesteld actieprogramma uitgevoerd. Diverse organisaties waren betrokken bij de opmaak van het erfgoedrichtplan, zoals onder meer het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren, de Provincie Limburg, de Nationale Boomgaardenstichting, de Haspengouwse gemeenten, belangengroepen uit de landbouw-, natuur- en erfgoedsector, eigenaars, gebruikers en beheerders. Bijna 2000 mensen namen deel aan de verschillende participatiemomenten.
Multifunctionele landschapselementen met een breed palet aan waarden.
Hoogstamboomgaarden maken al sinds de middeleeuwen deel uit van het Vlaamse landschap. In Haspengouw en Voeren leidde de opkomst van de commerciële fruitteelt aan het einde van de 19de eeuw tot een uniek en gevarieerd cultuurlandschap met (hoogstam)boomgaardengordels rondom de dorpskernen. Dat typische Haspengouwse landschap is het uithangbord voor toerisme in de streek. Door omschakeling naar de economisch rendabelere laagstamteelt, verloren hoogstamboomgaarden hun economisch nut en verdwenen grotendeels.
De weinige resterende hoogstamboomgaarden worden vandaag opnieuw gewaardeerd als multifunctionele landschapselementen die, naast voedselproductie, ook andere functies kunnen vervullen:
- als genendatabank van oude fruitrassen,
- als ecologische stapsteen: hoogstamboomgaarden kunnen voor andere organismen een belangrijke functie vervullen als leef-, als voedsel- of als verspreidingsgebied,
- als decor voor toerisme en recreatie,
- als aangename leefomgeving.
Zowel de lokale bevolking als verschillende beleidsdomeinen en -niveaus hechten waarde aan hoogstamboomgaarden en vinden het belangrijk dat deze behouden blijven. Een beperkt aantal hoogstamboomgaarden zijn beschermd door wetgeving van Onroerend Erfgoed en Natuur, maar omwille van hun identiteitsbepalend karakter, vragen ze om algemene landschapszorg.
Zie voor meer informatie het rapport Hoogstamboomgaarden op waarde geschat
Acht ambities voor de hoogstamboomgaarden in Haspengouw en Voeren
Het plan voor de hoogstamboomgaarden bestaat uit acht ambities voor het behoud, het beheer en het voeren van een gezamenlijk beleid voor de hoogstamboomgaarden in Haspengouw en Voeren:
1. We houden het bestaande areaal hoogstamboomgaarden in Haspengouw op semi-dynamische wijze in stand;
2. We zoeken actief naar nieuwe locaties waar hoogstamboomgaarden een plek kunnen krijgen;
3. We zetten hoogstamboomgaarden in als streekeigen oplossing voor maatschappelijke uitdagingen en wensen in Haspengouw;
4. We zoeken oplossingen voor het voorkomen en bestrijden van moeilijk beheersbare ziektes en plagen;
5. We ondersteunen een gepast beheer op maat van het doel en de waarde van de hoogstamboomgaarden;
6. Bij het beheer van hoogstamboomgaarden besteden we aandacht aan zowel positieve als negatieve effecten op de professionele (laagstam)teelt;
7. We voeren samen een stimulerend basisbeleid voor hoogstamboomgaarden met gedeelde verantwoordelijkheid;
8. We voeren een aanvullend flexibel projectmatig beleid rond hoogstamboomgaarden.
Uitdagingen
Ondanks de waarde die iedereen hecht aan hoogstamboomgaarden en de inspanningen die geleverd worden om ze te behouden, blijven de hoogstamboomgaarden onder druk staan door landbouwintensivering, verstedelijking en verwaarlozing. Hoogstamboomgaarden onderhouden is en blijft arbeidsintensief. Plukken kan niet met machinale hulp en is gevaarlijk. De opbrengst weegt vaak niet op tegen de kosten, en de afzetmogelijkheden voor hoogstamfruit zijn beperkt. Bomen worden vaak niet meer geplukt en het fruit rot dan weg op de grond. Dat kan dan weer zorgen voor ziekteverspreiding naar de commerciële laagstamplantages, en de hoogstamboomgaarden krijgen zo een slechte reputatie. Daarom zet het onroerenderfgoedrichtplan vooral in op de ondersteuning van een goed beheer van de hoogstamboomgaarden.
In het richtplan bepaalden de partners samen welke richting ze uit willen gaan. Ook na de goedkeuring van het onroerenderfgoedrichtplan loopt het participatieproces verder. In samenspraak met de betrokkenen werken we aan concrete acties die we vastleggen in een actieprogramma.
Meer info: onroerenderfgoed.be
