Vier Vlaamse steden krijgen subsidie voor ‘hittebestendige stad’

Een thematisch stadsproject is een kleinschalig en vernieuwend stadsproject, dat inspeelt op een of meerdere specifieke stedelijke uitdagingen. De oproep 2021 staat in het teken van de hittebestendige stad. Onze Vlaamse steden worden meer en meer geconfronteerd met klimaatproblemen die betrekking hebben op droogte, wateroverlast, luchtverontreiniging, extremere temperaturen in de zomer,. In deze oproep zochten we naar creatieve oplossingen die steden (kunnen) nemen tegen de hitte.  Het is de bedoeling om vlot in te spelen op  deze uitdaging waarop nog geen afdoende antwoord wordt gegeven.

Voor de thematische oproep 2021 werden 10 dossiers ingediend. Vier stadsprojecten werden geselecteerd.

1. Genk: Klimaat-adaptieve herprogrammatie stadscentrum – herinrichting Grote Markt tot stadsbos (€ 425.000)

Dit project beoogt de realisatie van een stadsbos, als  onderdeel van een verregaande strategie voor vergroening en ontharding van het Genkse stadscentrum. Dit kadert in twee belangrijke transitie-uitdagingen die de stad wil aangaan: Klimaatadaptatie en Transitie van het stadscentrum. Het doel is om te evolueren naar een future proof omgeving. Het project vertrekt vanuit de inzet op vergroening en ontharding omdat beide impact hebben op de luchtkwaliteit, verkoeling,  schaduw, waterinfiltratie,… Het tweede uitgangspunt vertrekt van het landschappelijke kader van Genk als groenste centrumstad van Vlaanderen waarbij groen versterkt wordt teruggebracht in de vallei als identiteitsdrager voor Genk.

Om hiertoe te komen werden via de aanstelling van een consortium met internationale expertise, o.l.v. het bureau Bas Smets, volgende stappen gezet:

• een grondige analyse van het stadscentrum;
• de ontwikkeling van een visie-strategie die een antwoord biedt op de behoefte aan nieuwe stedelijke natuur en een klimaatadaptieve omgeving, en tegelijkertijd bijdraagt aan de identiteit van het  stadscentrum en de beleving.
• vier landschappen met een ‘zomerbed’, ‘winterbed’, ‘plateau’ en ‘valleirand’. Voor deze landschappen wordt een programma van maatregelen voorgesteld die samen een veerkrachtig ecosysteem vormen dat de landschappen verbindt en van het stadscentrum een coherent stedelijk landschap maakt. De vergroening omvat waar mogelijk aanplant in volle grond, en hangende tuinen waar de bodem geen beplanting toelaat. Het vegetatiesysteem wordt versterkt en onderbouwd met monitoringsystemen. De ambitie is een hemelwaterneutraal systeem te creëren. Naast dit programma voor de publieke omgevingen, werd eveneens een voorstel uitgewerkt voor ingrepen in private omgevingen.

Dit projectvoorstel, waarbij de Grote Markt wordt omgevormd tot een stadsbos, betreft een gedurfd project dat voluit kiest voor ontharding en vergroening. Het project vormt een eerste stap in een groot transitietraject om de stad toekomstbestendig te maken en tegelijkertijd een duidelijkere identiteit aan de stad te geven. Het project is technologisch misschien geeft een nieuwe, belangrijke, lokale dynamiek aan het hittevraagstuk in Genk en wil vernieuwende samenwerkingen opzetten met handelaars en horeca, ondernemers, …  om na te denken over een nieuwe toekomstbestendige stadskerneconomie. Er is tot slot ook aandacht voor data, vooral in functie van de impactevaluatie en draagvlakvorming. Het subsidiëren van dit project is een blijk van erkenning voor de gedurfde visie.

2. Roeselare: Moerman Klimaatpark (€ 425.000)

Het project Moerman Klimaatpark betreft het klimaatsbestendig heraanleggen van een grote verharde oppervlakte in het centrum van de stad Roeselare. Deze asfaltvlakte is goed voor meer dan 300 parkeerplaatsen. De Moermanparking is op schaal van de stad een hele grote open ruimte maar ze draagt niet bij tot het stadsleven. De stad is recent ook volle eigenaar geworden van de site De ambitie van dit project is om de huidige Moermanparking om te dopen tot het Moerman Klimaatpark. Een klimaatadaptief plein/park in het hart van de stad. Door de aanzienlijke oppervlakte kan een ingreep met focus op vergroening en ontharding een enorme impact hebben op de hittestress in Roeselare. Zo moet de plek transformeren naar een grote koeltezone in het verharde en dichtbebouwde centrum van de stad. Een groenblauwe long in het verlengde van de Ronde Kom en de Kleine Bassin en op een steenworp van het kernwinkelgebied. Dit sluit aan op het klimaatadaptieplan dat medio 2021 in samenwerking met Witteveen+Bos gerealiseerd is.

Globaal gezien is dit een sterk project dat een aanzienlijke bijdrage kan leveren aan het verminderen van het stedelijk hitte-eilandeffect in een stad waar in het verleden weinig ingezet werd op vergroening en verduurzaming. Het project zou een kantelpunt kunnen betekenen na een lange periode van sterke en grijze verharding. Het is een moedige en belangrijke beleidskeuze om het Moermanplan niet te vermarkten, maar het integraal voor te behouden als klimaatplein.

3. Mechelen: Koele straten, koele stad (€ 350.000)

De stad Mechelen beoogt een fijnmazige hittetool met lokale data, de demonstratie van de impact van lokale infrastructuuringrepen en een lokale hittestudie met locatiegerichte beleidssuggesties. Ze kiezen hierbij voor duurzame maatregelen die op terrein de meeste impact hebben. Voor de ontwikkeling van kennis en expertise doen we testopstellingen met vijf punctuele ingrepen en de heraanleg van een straat die ze maximaal hittebestendig inrichten. De stad Mechelen gebruikt hiervoor de fijnmazige hittekaart en een hittetool (adaptatietool) die in opmaak is voor VMM. Mechelen is hierbij als enige stedelijk testgebied geselecteerd. De stad versterkt deze instrumenten met een uitgebreid meetnetwerk ter validatie van de gesimuleerde data. De Paardenkerkhofstraat is gekozen als case om verder terreinervaring op te bouwen rond hittebestendige maatregelen. De straat is onderhevig aan het stedelijk hitte-eilandeffect. Uit de hittekwetsbaarheidskaart blijkt dat de wijk een zeer kwetsbare bevolking heeft op basis van inkomen, werkloosheidsgraad en diploma. Een nieuwe koele as kan verbindend werken in deze diverse wijk met vele sociale uitdagingen. Er wordt een ontwerp gemaakt dat plekken met een hoge gevoelstemperatuur aanpakt en dat de luchttemperatuur (’s nachts) verlaagt. De straat wordt een koele as die zachte mobiliteit faciliteert voor de hele wijk. Er wordt ingezet op ventilatie, beschaduwen, verdamping en reflectie. Inzake maatregelen op het openbaar domein worden een koelteplein met natuurlijke luifel en levende muren, groene looppaden, waterelementen, … onderzocht. In het voorliggend project worden 5 typische hitte-ingrepen  uitgevoerd met voor- en nameting die het nut ervan demonstreren. Er wordt hierbij sterk ingezet op co-creatie.

Mechelen hanteert een doeltreffend ontwerp van maatregelen. De Paardenkerkhofstraat leent zich zeer goed als case om verder terreinervaring op te bouwen rond hittebestendige maatregelen.  Ze werken hierbij met enkele belangrijke tools: een fijnmazige hittetool met lokale data, de demonstratie van de impact van lokale infrastructuuringrepen en een lokale hittestudie met locatiegerichte beleidssuggesties. Dit gebeurt in een nauw partnerschap met relevante actoren. Om het hittebeleid verder en effectiever vorm te geven kiezen ze voor duurzame maatregelen die op terrein de meeste impact hebben en deze te integreren bij de heraanleg van het openbaar domein. Voor de ontwikkeling van kennis en expertise worden testopstellingen gedaan met vijf punctuele ingrepen en de heraanleg van een straat die maximaal hittebestendig wordt ingericht.

4. Sint-Niklaas: De groenblauwe Grote Markt (€ 300.000)

De stad Sint-Niklaas wil zijn Grote Markt hittebestendiger maken door voluit te kiezen voor meer groen en minder ontharding. Dit project wil lokaal niet alleen voor verkoeling zorgen maar ook een impact hebben op de luchttemperatuur (door hoogstammig groen aan te planten in een brede strook aan de rand van de Grote Markt). Het project maakt deel uit van een globaler project dat is ingediend in kader van de open oproep van de Vlaamse bouwmeester en kadert binnen het klimaatplan/warmteactieplan en het adaptatieplan dat in opmaak is. Uit een analyse aan de hand van hittekaarten blijkt dat de Grote Markt een grote prioriteit heeft op vlak van hitte. De stad Sint-Niklaas wil hittebestendiger worden door in te zetten op vergroening, ontharding, beschaduwing, blauwgroene dooradering en verdamping. Het hittebeleid vertrekt vanuit een geïntegreerde aanpak waarbij ook de uitdagingen op vlak van droogte en wateroverlast (infiltratie verhogen, waterbuffering), energie (aircogebruik verminderen) en sociale kwetsbaarheid gecombineerd worden aangepakt. Data worden ingezet om waterbuffersystemen te dimensioneren. Het project heeft ook oog voor andere uitdagingen zoals duurzame mobiliteit, luchtkwaliteit, waterbalans en ruimtelijke kwaliteit. Deze sterk geïntegreerde benadering vertaalt zich ook in de monitoring waarbij naast de luchttemperatuur (via VLINDER locaties en Curieuzeneuzen in de tuin) ook de luchtkwaliteit, de verkeersbewegingen, de bezoekersaantallen, …  zullen worden opgevolgd. De uitgesproken keuze voor meer ruimtelijke kwaliteit en een koelere leefomgeving waarbij de auto moet wijken voor een meer duurzaam ruimtegebruik is inspirerend voor andere steden en gemeenten.

Mooi, goed uitgewerkt en integraal projectvoorstel dat voluit kiest voor meer groen en minder verharding op de Grote Markt, een belangrijke hotspot op vlak van hittestress in Sint-Niklaas. De aanvraag kadert in een breder, integraal project waarin naast verkeersleefbaarheid ook ecorobuustheid een rol speelt. Het project is een mooi praktijkvoorbeeld van een integrale benadering van de verschillende uitdagen waarmee steden worden geconfronteerd.